مکانیسم های دفاعی

زیگموند فروید بحث درباره مکانیسم های دفاعی را در ارتباط با آسیب شناسی روانی(سایکوپاتولوژی) در قرن نوزدهم آغاز کرد اما بعد ها این مسئله بیان شد که این فرآیند ها بخشی از کارکرد طبیعی و روزمره ذهن به شمار می آیند و فرد را از اضطراب بیش از حد و کاهش عزت نفس محافظت می کنند .مفهوم روان پویشی مکانیسم های دفاعی به عنوان مکانیسم های روانشناختی خودکاری تعریف می شود که واکنش فرد را در برابر تعارض های هیجانی و نیز در برابر فشارهای درونی یا بیرونی تعیین می کند . (American Psychiatric Association, 2013; Perry; 2014)

مکانیسم های دفاعی خارج از حیطه آگاهی فعالیت می کنند  و تحقیقات نشان داده که مکانیسم های دفاعی مورد استفاده فرد با گذر زمان تغییر می کنند و این تغییر برپایه پیچیدگی فرآیند های ذهنی دخیل در آن صورت می گیرد. به محض اینکه کودک متوجه می شود که یک سازوکار دفاعی چگونه عمل می کند آن مکانیسم کمتر مورد استفاده قرار می گیرد و جای خود را به مکانیسمی می دهد که  از نظر شناختی پیچیده تر و پیشرفته تر است.

به طور کلی هر دفاعی که شخص از آن استفاده می کند ناخودآگاه تلاش دارد یک یا هردو وظیفه زیر را  برعهده گیرد:

1)اجتناب و یا کنترل برخی احساسات نیرومند و تهدید کننده که مشخصه اغلب آنها اضطراب است اما گاهی شامل احساسات دیگری مانند سوگ ‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ُ خجالت ُ حسادت و سایر تجربه های هیجانی آشفته نیز می شود.

2)حفاظت از عزت نفس (self-esteem) ؛ روانشناسان کارکرد دفاع ها را با محوریت اضطراب مطالعه کرده اند. نظریه های روابط ابژه که بر دلبستگی و جدایی تمرکز دارند این موضوع را بیان کرده اند که دفاع ها اقدامی در باربر عارضه ی سوگ می باشند؛ مطالعات انجام شده در این باره به نقش دفاع ها در حفظ و نگه داشتن احساسی قوی ُ پایدار و مثبت از خویشتن تاکید دارند.

انواع مکانیسم های دفاعی

به طور کلی مکانیسم های دفاعی در دو دسته قرار می گیرند :  دفاع های اولیه و یا ناپخته و دفاع های ثانویه یا بالغ

که در ادامه به توضیح بیشتر در ارتباط با هرکپام از این دسته بندی ها می پردازیم.

دفاع های اولیه

اولین دسته از دفاع ها دفاع های اولیه یا همان دفاع های نابالغ نامیده می شوند. دلیل این نامگذاری این است که این دفاع ها به مرز میان خود و دنیای بیرونی مرتبط می شوند. این نوع از دفاع ها به قدری واقعیت را تحریف می کنند که :

• افراد در درک درست واقعیت دچار مشکل می شوند
• برای فرد دشوار است که تشخیص دهد کدام هیجان ها و افکار متعلق به خودش است و کدام متعلق به دیگران.

این دسته از مکانیسم های دفاعی عبارتند  از: کناره گیری شدید انکار کنترل همه توان آرمانی سازی شدید بی ارزش سازی فرافکنی درون فکنی همانندسازی فرافکن دونیم سازی ایگو جسمانی سازی برون ریزی و گسست شدید. در ادامه به توضیح برخی از مکانیسم های دفاعی نام برده شده می پردازیم.

انکار

انکار اولین واکنش دفاعی انسان ها در برابر هرنوع رویداد ناخوشایند است و به معنی نادیده گرفتن واقعیت بیرونی و تمرکز بر توضیحات و یا باورهای درونی غلط برای اجتناب از مواجهه با واقعیت ناراحت کننده است. این واکنش سایه ای از یک فرآیند قدیمی است که ریشه در خودمحوری کودک و احکام پیش منطقی دارد و فرد با صدرور این حکم که اگر چیزی را تايید نکنم به مفهوم آن این است که اتفاقی رخ نداده است.

اجتناب

به معنی نادیده گرفتن افکار یا احساسات ناراحت کننده یا دوری کردن از افراد مکان ها یا موقعیت هایی که یادآور آن افکار و احساسات هستند می باشد.

کنترل همه توان

احساس اینکه ما برآنچه در زندگی مان اتفاق می افتد کنترل داریم برای داشتن احساس خودکارآمدی و شایستگی مهم است. نوزاد آدمی منبع تمام رویداد هارا کم و بیش درون خود می داند به عبارت دیگر اگر کودک سردش شود و مادر پس از دریافت این موضوع او را گرم کند کودک به ان تجربه می رسد که خودش قدرت جادویی در فراخواندن گرما دارد. آگاهی بر اینکه یک موضع کنترل (locus of control) جداگانه متشکل از دیگران در بیرون از خود حضور دارد هنوز در کودک رشد نیافته است . بخشی از ته مانده های احساس همه توانی دوره طفولیت در نهاد ما باقی می ماند و در شکل گیری احساس شایستگی و کارآمدی در زندگی سهم بسزایی ایفامی کند.

فرافکنی

نانسی مک ویلیامز فرافکنی را این طور تعریف می کند: به طور نادرست چیزی درونی را از خارج می دانیم. وقتی چیزی که احساس می کنیم یا می اندیشیم با خودایده آل ما همخوانی ندارد یا ناراحت کننده و حتی تهدید آمیز است باید آن را خارج کنیم و از خود دور کنیم. (فرافکنی ابزاری است برای برون ریزی چیزی که  تحمل داشتنش را در خودمان نداریم )

دفاع های ثانویه

دسته دوم دفاع ها دافع های ثانویه یا بالغ نامیده می شوند و به مرز های درونی مرتبط هستند . این دفاع ها مرز میان آنچه متعلق به خودمان است و آنچه متعلق به دیگران است را مخدوش نمی کنند اما فرآیند های درونی را تحریف می کنند. تعدادی از این فرآیند های دفاعی عبارتند از: واپس زنی باطل سازی جابجایی وارون سازی همانند سازی جابجایی و عقلانی سازی.

جابجایی

به انتقال بار هیجانی یا واکنش هیجانی از یک منبع به منبعی دیگر گفته می شود برای مثال این سازوکار دفاعی ممکن است در کسی دیده شود که روز پر تنشی در محل کار داشته و سپس خشم خود را بر سر اعضای خانواده در خانه خالی می کند.

عقلانی سازی

عقلانی سازی به معن توجیه رفتار خود از طریق تلاش برای ارائه توضیح منطقی می باشد مثلا فردی ممکن است پولی را بدزد اما عمل خود را موجه بداند زیرا باور دارد که بیشتر از فردی که از او دزدی کرده به آن پول نیاز دارد.

همانندسازی

به الگو برداری رفتار اخلاقیات و سلایق افراد دیگر همانند سازی گفته می شود. این ساز و کار دفاعی برخلاف مکانیسم های دفاعی ناپخته ای مثل انکار به جای تلاش برای تغییر واقعیت شامل تغییری در خود است تا فرد بیشتر شبیه به یک فرد یا گروه مورد تائید شود. برای استفاده از این ساز و کار فرد باید بتواند بازنمایی های ذهنی پایدار از دیگران شکل دهد و برخی از ویژگی های دیگران را که به او احساس امنیت و عزت نفس می دهد را به خود نسبت دهد در حالیکه ویژگی هایی را که چنین تاثیری ندارند کنار بگذارند.

وارون سازی

یکی دیگر از مکانیسم های دفاعی که شخص را در سازگاری با احساساتی که تهدید کننده موجودیت روانشناختی خویشتن هستند یاری می دهد ایفای نقش هایی است که فرد را از فاعل بودن به وضعیت مفعولی و یا بالعکس تغییر واضع می دهد. به طور مثال اگر شخصی احساس کند اشتیاق برای مراقبت شدن توسط دیگران خجالت بار یا زیان بار است می تواند نیاز خودش را نیابتا با مراقبت کردن از فرد دیگر و همانندسازی ناخوآگاه با کامروایی آن فرد در تغذیه شدن برآورده سازد.

نکات پایانی

در یک جع بندی میتوان گفت که مکانیسم های دفاعی ناپخته اگرچه در کوتاه مدت موجب کاهش اضطراب می شوند اما اغلب به تحریف واقعیت و تداوم تعارض های درونی می انجامند.در مقاابل مکانیسم های دفاعی بالغ با فراهم کردن امکان پردازش انعطلاف پذیرتر هیجان ها نقش مهمی در سازگاری روانی و رشد شخصیت ایفا می کنند. بررسی نوع و کیفیت دفاع ها نه تنها در درک عمیق تر ساختار روانی فرد اهمیت دارد بلکه می تواند در فرآیند روا درمانی و انتخاب مداخلات درمانی نیز راهگشا باشد.